آنچه درباره جوانی جمعیت باید بدانیم

 از اولیـن بـاری کـه رهـر حکیـم انقـاب اسـامی، موضـوع جمعیـت را مطـرح فرمودنـد بیـش از یـک دهـه میگذرد و حرکـت رو بـه بحـران در کشـور، ادامـه دارد. در اولیـن روزهـای کاری دوره یازدهـم مجلـس شـورای اسـامی طرحی کـه بعـدا بـا عنـوان »جوانـی جمعیـت و حامیـت از خانـواده« نامگـذاری شـد، بـا امضـای صدنفـر از نماینـدگان اعـلام وصـول شـد. ایـن طـرح بـا محتـوای محدودتـری، 10 سـال قبـل در شـورای عالـی انقـاب فرهنگـی مصـوب و بـه توصیـه مقـام معظـم رهـری بـرای پیگیـری و نظـارت قویتـر بـه مجلـس آمـده امـا در دو دوره پیشـین مجلـس بـه سرانجـام نرسـیده بـود.

پـس از امـر و تأکیـد مجـدد ایشـان در اولیـن دیـدار بـا نماینـدگان دوره یازدهـم مجلـس شـورای اسـامی در تیرمـاه ،۱۳۹۹ مجلـس بـا جدیـت بیشـری بـر اسـاس درک درسـتی از اهمیـت و فوریـت مسـئله ایـن طـرح را دنبـال کـرد. هیـات رئیسـه مجلـس، طـرح اولیـه را بـه کمیسـیون فرهنگـی ارجـاع داد. در ایـن وهله بـا مطالعه و اسـتفاده از مطالعـات آمـاری و پژوهشهـای سیاسـتگذاری و علمـی در حـوزه جمعیـت از یـک سـو، اسـناد بالادسـتی همچـون سیاسـتهای کلـی جمعیـت و خانـواده و نقشـه مهندسـی فرهنگـی کشـور از سـوی دیگـر، اسـتفاده از ظرفیـت کارشناســی شــورای عالــی انقــاب فرهنگــی، مرکــز پژوهشهــا و نیــز مرکــز تحقیقــات اســامی مجلــس در قــم، متخصصـان مختلـف و مشـاوران متعـدد طـرح، همچنیـن نامه نـگاری و دعـوت از دسـتگاههای اجرایـی مرتبـط و عـلاوه بـر ایـن، حـدود سـه هـزار نفـر سـاعت جلسـات کارشناسـی متعـدد، سـه نتیجـه بسـیار مهـم در طـول بیـش از ۴ مـاه بـه دسـت آمـد. اولاً یـک هدفگـذاری دقیـق در دسـتیابی بـه نـرخ جانشـینی بـه عنـوان هـدف طـرح. ثانیـاً مسئله شناسـی دقیـق در ابعـاد مختلـف جمعیـت کـه ۲۱ مانـع اساسـی در ایـن زمینـه را پیش روی نماینـدگان قـرار داد. ثالثـاً افزایش ابعـاد طـرح بـه نحـوی کـه طـرح ۳۷ مـادهای بـه طرحـی در حـدود ۹۰ مـاده تبدیـل شـد تـا همـه موانـع و ابعــاد مقد مه 5 مرتبط را در برگیرد. طبیعتـاً بررسـی ۹۰ مـاده در صحـن مجلـس شـورای اسـامی آن هـم در ایـام فشـارهای معیشـتی و نزدیـک بودن بـه ایـام بودجـه، باعـث میشـد طـرح بـه نتیجـه نرسـد و عمـلاً بـه سرنوشـتی کـه در دو دوره پیشـین داشـته، دچـار شـود. بنابرایـن نماینـدگان مجلـس در آبانمـاه ۱۳۹۹ بـا تصویـب نهایـی مجلـس در کمیسـیون مشـرک متشـکل از نماینـدگان ۹ کمیسـیون تخصصـی مجلـس بـر اسـاس ظرفیـت اصـل ۸۵ بـا رای بـالای ۸۰ درصـدی موافقـت کردنـد که فرصـت بسـیار مغتنمـی را بـرای کارشناسـی دقیـق و تفصیلی مسـئله فراهـم آورد. دسـتاوردهای کارشناسـی ۴ مـاه گذشـته و راهـبرد حل مسـئله، راه روشـنی را فراروی کمیسـیون مشـرک قـرار داد تـا مـواد و ابعـاد مختلـف را در نسـبت سـنجی بـا موانـع شناسـایی شـده ارزیابـی کنـد. در طراحـی مـواد چهـار اصل امکانپذیـری، اثربخشـی، جامعه پذیـری و اجمـاع نخبگانـی نیـز بـه طـور جـدی لحـاظ گردیـد. بـر همیـن اسـاس کمیسـیون »مشـرک جوانـی جمعیـت و وحمایت از خانـواده« در طـی فعالیـت خـود تا بهمن مـاه سـال ،۱۳۹۹ بـه طرحـی بـا ۷۴ مـاده و بیـش از ۲۰۰ حکـم دسـت یافـت کـه مخاطبـان مختلـف و موضوعـات مرتبــط را بــه طــور جامــع و دقیقــی در برمیگرفــت. رویکــرد طــرح، مانــع زدایــی و حمایـت از خانواده هاســت و اهــم مخاطبــان و موضوعاتــی کــه در طــرح در نظــر گرفتــه شــده و برخــی از تدابیــر مهمتــری کــه بــرای آنهــا اندیشیده شـده، در ایـن نوشـتار معرفـی شـده اسـت. ایـن طـرح، حاصـل حمایـت قاطبـه نماینـدگان، خاصـه زحـمات گسـترده نماینـدگان کمیسـیون مشتـرک، همـکاری هیـات رئیسـه و تـلاش کارشناسـی مشـاوران، همراهـان و فعـالان جمعیتـی فراوانـی اسـت کـه بخشهـای مهمـی از ایـن مسـئله را بـه صـورت کارشناسـی بـرای بدنه حاکمیتـی کشـور روشـن کردنـد و در جهـت تبییـن طـرح نیـز از هیـچ تلاشی دریـغ نکردنـد. بـه ایـن امیـد کـه بـا ظرفیتهایـی کـه ایـن قانـون در مسـیر حرکـت آینـده قـرار داده اسـت بـا اجـرای دقیـق آن، نشـاط جوانـی جمعیـت تـا سـالیان متمـادی ادامـه یابـد و کشـور در مسـیر بحـران پیـری زودرس قـرار نگیـرد. 

جمعیت جوان یکی از عوامل مهم اقتدار و از پایه های اصــلــی قــــدرت و رشـــد اقــتــصــادی اجـتـمـاعـی کـشـورهـا محسوب میشود. قدرت و توسعه هر کشور در رابطه با نیروی انسانی و جمعیت معنا پیدا میکند. حرکت به سمت توسعه همه جانبه نیاز جدی به توسعه و ارتقای سرمایه انسانی دارد. کشور ما سالها از جمعیت جوان برخوردار بوده و همچنان الزم است این ثروت حیاتی حفظ و تقویت شود. متأسفانه در سالهای اخیر روند باروری در کشور شیب نزولی داشته است. بررسیهای انجام شده حاکی از آن است که نرخ باروری کلی از 2.1 در سـال 1395 به 1.74 در سـال 1398 رسیده اسـت و در سال 1399 این روند کاهشی همچنان ادامه داشته و با سطح جانشینی فاصله زیادی دارد. با شیوع بیماری کووید 19 از پایان سال ،1398 انتظار می رود به دنبال بحران اقتصادی و شرایط خاص کنترل این بیماری، روند کاهشی میزان موالید در کشور همچنان تـداوم داشته باشد. پیش بینی میشود در سال 1420 )در یک دوره ً دو بیست سـالـه(، جمعیت سالمندان کشور حـــدودا برابر شود که این روند در دیگر کشورها طی 100 سال اتفاق افتاده است. در قیاس با کشورهای منطقه نیز، روند سالمندی در کشور ما بسیار سریع تر از کشورهایی همانند عراق و پاکستان است.

انواع ساخت سنی جمعیت . ساخت سنی جوان: کشورهایی دارای این نوع ساخت سنی هستند که براساس آزمون حداقل 40 درصد از کل جمعیت آنها گروه سنی کمتر از 15 سال باشند. ویژگی اصلی جمعیت جوان را میتوان داشتن میزان باروری باال دانست. . سـاخـت سنی رو بـه سـالـخـوردگـی: کـشـورهـایـی که سیاستهای جمعیتی مبنی بر کاهش باروری اتخاذ کرده اند و گامهای اساسی در راه توسعه برداشته اند دارای چنین ساخت سنی هستند. در این جا به دلیل کاهش بـاروری از درصد گروه سنی کمتر از 15 ساله کاسته شده است. . ساخت سنی سالخورده: کشورهای توسعه یافته و صنعتی که از دیرباز میزان باروری آنها کاسته شده و درصد افراد کمتر از 15 ساله بین 15 تا 25 درصد و افراد 65 ساله به باالی آن حدود 17 درصد جمعیت آن را تشکیل میدهد.